Burning Copyright door Flickr user marfis75Het auteursrecht van foto’s, daar is vaak veel over te doen. Er zijn nogal wat onduidelijkheden en fabels. Met dit artikel probeer ik wat helderheid te creëren en vertel je waarom ik kies om sommige foto’s “gewoon weg te geven”.

Een verhaal over maken, publiceren, ‘huurmevrouwen’, creative commons en mijn mening.

De Nederlandse auteurswet stamt uit 1912, lang voordat de digitale fotografie of het internet maar bestond. De kern van deze wet is als volgt: De maker van een werk heeft het recht om het werk openbaar te maken.

Dat behoeft enige uitleg:

Wat is maken:
Je bent de maker als het werk dat je maakt een eigen en oorspronkelijk karakter heeft. Bij het maken van een foto is dat bijna altijd het geval. Jij bepaalt als fotograaf het (unieke) punt en timing en dus heeft het werk een oorspronkelijk werk en karakter.

Dat auteursrecht is automatisch, je hoeft er niets meer voor te doen dan het werk te maken. Het copyright teken is niet nodig (daarover verderop meer).

Een uitzondering is als je als fotograaf geen creativiteit in de foto kan of mag leggen. Als je als fotograaf een pasfoto maakt, heeft die pasfoto geen eigen en oorspronkelijk karakter. Het is dan ook niet mogelijk om het auteursrecht te bezitten van een pasfoto.

Nachtwacht Flickr gebruiker Reinoud KaasschieterOok van een fotografische reproductie van een voorwerp heb je geen auteursrecht. Als je dus schilderijen op de foto moet zetten, dan krijg je niet het auteursrecht van die foto (laat staan van het schilderij).

Bij het fotograferen van producten voor bijvoorbeeld een webwinkel geldt dat dus vaak ook, tenzij jij als fotograaf het net even anders doet. Daarmee hebben we voor deze categorie ook direct een probleem, want zeker bij een productfoto is het niet makkelijk om het ‘net even anders’ te doen. Er is in 2009 een uitspraak gedaan over het auteursrecht van afbeeldingen in een webshop, zie artikel 4.13-4-15 van deze link.

Overigens is het niet zo dat de fotograaf perse de ontspanknop in moet drukken om auteur te zijn. Je kan als fotograaf alles regelen en componeren en dan de assistent op het knopje laten drukken. De assistent heeft dan NIET het auteursrecht.

Bijzondere gevallen:
Als je in dienst bent en je maakt een foto voor de baas dan heeft de werkgever het auteursrecht. Ook als fotograferen eigenlijk niet tot je werk behoort. Dus als je als vuilnisman ook leuk kan fotograferen en voor de baas een keer de foto’s maakt voor het jaarverslag, dan is het auteursrecht van die foto’s van de baas.

Ben je echter freelancer, dan is het auteursrecht van je werk in alle gevallen van jou. Het is echter wel dat je door het maken van werk in opdracht, je de opdrachtgever toestemming geeft voor publicatie. Dat recht is echter maar éénmalig (tenzij je natuurlijk anders overeenkomt).

Publiceren:
Een maker mag publiceren, tenzij dat niet mag. Je kan dus het auteursrecht bezitten van een foto die je toch niet mag publiceren. Dat is bijvoorbeeld als de privacy een rol speelt. Als je bijvoorbeeld op de Wallen een foto maakt van een meneer die net bij een huurmevrouw naar buiten stapt dan kan je je voorstellen dat de privacy van die meneer belangrijker is dan het publiceren van de foto. Dat geldt ook bij het fotograferen van minderjarigen (denk aan foto’s op scholen) en waarschijnlijk kan je zelf ook nog wel wat voorbeelden verzinnen.

Wat ook zou kunnen is dat je een foto maakt die je eigenlijk niet mag maken. Van een militaire installatie bijvoorbeeld, of van het interieur van Willem-Alexander en Maxima (als je bijvoorbeeld als loodgieter een verstopping op moet lossen). Je hebt dan wel het auteursrecht, maar ik zou ze niet publiceren :)

Portretten:
Bij portretten ligt het nog complexer. Daar is er verschil tussen een portret in opdracht en een portret niet in opdracht. Bij de eerste mag je pas publiceren na toestemming van de geportretteerde. Als er echter een portret niet in opdracht is gemaakt dan mag je publiceren zonder de toestemming van de geportretteerde. Maar die geportretteerde mag zich vervolgens verzetten tegen publicatie. Hiervoor is het wel van belang dat die persoon dan wel een redelijk belang moet hebben tegen die publicatie. Je snapt dat die meneer die net bij die huurmevrouw op de Wallen naar buiten kwam zich kan beroepen op een redelijk belang tegen publicatie. Maar ook een foto van een model dat geld verdient met modellenwerk mag je niet zomaar publiceren omdat het model daar normaliter geld mee verdient. Maar zoals vaak in het recht is ook dit weer een grijs gebied. Ik zou je adviseren om je steeds af te vragen of je het zelf zou willen…

Wanneer mag iemand anders nu jouw foto’s publiceren of gebruiken?
Create Flickr user Mooganic
Als je vast hebt gesteld dat jij de auteur bent van de foto, dan heb jij het recht om die foto openbaar te maken (uitzonderingen dus daargelaten). Dat houdt in dat je de foto gaat distribueren en dat de foto daarmee ter beschikking komt van het publiek. Je kan dan denken aan publicatie in een boek, een tijdschrift, op televisie, op internet etc.

Laat je echter de foto in besloten familie- of vriendenkring zien, dan wordt dat niet gezien als een openbaarmaking. Maar let op, foto’s laten zien op een fotoclub is dan weer wel een openbaarmaking.

Een ander dan de auteur kan natuurlijk ook de foto openbaren zonder dat hij de auteur is. In dat geval heeft die ander dus toestemming nodig van de auteur.

Overdragen vs licentie:
Je kan je auteursrecht overdragen, in dat geval leg je in een akte vast dat een andere (rechts)persoon voortaan het auteursrecht bezit. In dat geval heb je dus als maker niets meer te zeggen over het werk. Dit is dan ook een manier van overdacht die eigenlijk nooit gekozen wordt. Je mag dan namelijk zonder uitdrukkelijke toestemming van de nieuwe auteurshebbende zelfs je eigen foto niet meer publiceren…
De normale routine is namelijk dat je een (rechts)persoon toestemming geeft om je foto te mogen gebruiken. Dat is dan een licentie waarbij je zelf het auteursrecht dus niet opgeeft.

Auteursrecht bij overlijden:
Het auteursrecht vervalt, 70 jaar ná het overlijden van de maker. In de tussentijd wordt het auteursrecht geërfd. De wettelijke of testamentaire erfgenamen zijn dan de nieuwe auteurshebbenden. Een kunstwerk dat in 1950 is gemaakt door iemand die in 1980 is overleden, is dus pas rechtenvrij in 2050. Tussen 1980 en 2050 hebben de erfgenamen het auteursrecht in bezit.

Problemen:
Crime Scene Flickr user Alan CleaverHet gaat vaak fout als anderen dan de maker van het werk gaan publiceren. Mensen publiceren foto’s zonder dat ze daar toestemming voor hebben. Dat mag dus niet. En als fotografen daar achter komen, dan wil het nog wel eens ‘oorlog’ worden. Want alleen de auteur en de licentiehouders mogen publiceren.

Misbruik:
Gebruik je nu opzettelijk een foto, zonder voorafgaande toestemming van de maker, dan bega je onder de Nederlandse wet een misdrijf.

Ook als je hobbymatig een website hebt dan mag je niet zomaar zonder expliciete toestemming van de maker foto’s gebruiken. Het vermelden van de naam van de maker is onvoldoende! En het maakt niet uit of je het werk dan gebruikt op een commerciële of niet commerciële manier. De maker kan schadevergoeding vragen en eisen dat de website beheerder de foto’s verwijderd van de website.

Maar vaak zit er toch een addertje onder het gras. De auteur geeft wél vaak impliciet toestemming om toch de foto’s te publiceren. Als je als fotograaf een website hebt met een zogenaamde ‘deelknop’ (deel op Facebook, deel op Twitter etc) dan vraag je natuurlijk aan de kijker om je werk verder te verspreiden. Je kan je dan afvragen of je eigenlijk niet een uitnodiging geeft om de foto’s te gebruiken…

Als je de foto’s op Facebook zet dan geeft je Facebook het recht om je foto’s te mogen verspreiden. Dat is natuurlijk logisch omdat Facebook juist je foto’s moet publiceren om ze aan je vrienden (of de hele wereld) te laten zien.

Mijn mening:
Ik ben professioneel beeldmaker en ik moet dus ook leven van mijn (fotografische) werk. Toch heb ik besloten dat mensen mijn werk gewoon mogen gebruiken. Als het tenminste niet commercieel gebruik is (let op, als je geld verdient met je website en je gebruikt mijn foto’s dan is dat dus commercieel gebruik!). Ik vraag je wel om mijn naam erbij te zetten én of je me wilt berichten dat je een foto van mij gebruikt.

Mijn mening is dus wat genuanceerd. Ik vind dat een deel van mijn foto’s gewoon gedeeld mogen worden. Ik wil namelijk als fotograaf dat men mijn werk ziet. En als mensen mijn werk delen dan zien meer mensen mijn werk. Wat ik echter wel wil is dat mijn naam staat bij de foto, anders heb ik er natuurlijk niets aan. Eén van mijn motto’s is dan ook: “Kunst moet de intentie hebben om gekopieerd te worden, als dat niet zo is, is het geen kunst voor de 21e eeuw”

Sommige foto’s wil ik niet gedeeld hebben, die zet ik dan ook niet op internet. Simpel!

Creative Commons:
De foto’s die ik wel op internet zet krijgen van mij een creative commons licentie mee. Ik zal nog wel eens een artikel schrijven over creative commons maar in de tussentijd kan je hier terecht.

Mijn foto’s hebben een BY-NC-ND licentie. Dat houdt in dat je mijn foto’s mag gebruiken met naamsvermelding, en alleen niet-commercieel en dat je het werk niet mag wijzigen. Hoe ik dat verwoord heb op mijn website lees je hier (let op, ook dit werk is auteursrechtelijk beschermd, maar je mag dit onder een CC-licentie gebruiken).

Ik ga dus niet achter de pc zitten om te speuren naar vermeend misbruik van mijn foto’s op een privé weblog. Ik heb wel leukere dingen te doen in mijn schaarse vrije tijd, fotograferen bijvoorbeeld. Wel ga ik achter dat bedrijf aan dat mijn foto’s gewoon gebruikt en daar niets voor wil betalen (en met succes kan ik je vertellen).

Watermerk in je foto’s
En dan nog wat, copyrightteksten door je foto’s. Ik doe het niet, ik vind het lelijk, het ontsiert de foto. Daarnaast heb ik het idee dat deze teksten het oneigenlijk gebruik niet tegengaan. Een uitzondering maak ik hier af en toe op. In sommige gevallen zet ik onderaan de foto een tekst met mijn website en/of naam als ik foto’s maak voor bijvoorbeeld een project. Maar ik probeer dat dan zo te houden dat het niet in de foto stoort.

Recht om te verbieden:
Als fotograaf heb je dus het recht om iemand anders te verbieden om gebruik te maken van je foto’s. Maar denk er eens goed over na! Wil je dat mensen je foto’s zien? Dan moeten ze gedeeld worden. Je naam erbij is dan erg fijn. Wil je echter niet dat mensen je foto’s gebruiken, zet ze dan niet op internet.

Trivia, het copyright teken
Veel mensen denken (onterecht) dat je een werk moet beschermen door er een ©-symbool of het woord “copyright” op te plakken. Dat is dus niet zo. Je werk wordt bij het maken automatisch voorzien van auteursrecht, het copyright teken verandert niets aan de status van je werk. Maar het kan wel handig zijn voor mensen die er niet zoveel verstand van hebben. Het is zo dat werk in de VS pas auteursrechtelijk beschermd was als je dit teken er aan hing, maar sinds 1989 is dit ook niet meer van toepassing door de Conventie van Bern die in 1989 ook door de VS geaccepteerd werd.

Zo, ik hoop dat je weer wat wijzer bent over wat nu wel en wat niet mag.

Wil je meer weten over de mogelijk en onmogelijkheden van auteursrecht bij fotografie en manieren om je foto’s te beschermen? Ik verzorg diverse lezingen voor bijvoorbeeld fotoclubs of verenigingen en één van mijn lezingen heeft als titel “Afblijven, auteursrechten in het digitale tijdperk”

Disclaimer: ik ben zeker geen jurist, ik ben fotograaf. Aan dit artikel kan je dan ook geen rechten ontlenen omdat het voor een groot deel mijn mening is. Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van diverse bronnen waaronder mijn geheugen maar ook het erg waardevolle weblog van Arnoud Engelfriet en het boek “Buiten Beeld” van Philip van Wijnen.

Het gebruikte beeldmateriaal bij dit artikel zijn foto’s van de Flickr gebruikers Alan Cleaver, Mooganic , Reinoud Kaasschieter en Martin Fisch. Deze foto’s zijn allemaal vrij te gebruiken onder de Creative Commons “BY-SA 2.0” of “BY 2.0” licenties.

Beter leren fotograferen
Wil je beter leren fotograferen? Eindelijk eens de foto maken die je wilt en de camera niet meer op de automaat gebruiken? Ik heb een geweldige online cursus voor je gemaakt. Een Online fotocursus met 21 ebooks met honderden voorbeeldfoto’s en ruim 5 uur aan duidelijke instructievideo’s. Op deze pagina staat je alle informatie over deze online cursus. Nadat je ingeschreven bent kan je direct beginnen én deze cursus volgen in je eigen tijd en eigen tempo en op je computer, tablet of mobiel.

Wil je op de hoogte blijven van nieuwe artikelen over fotografie? Schrijf je dan in via het formulier hieronder of via deze pagina op de website. Denk je dat je vrienden ook wat aan dit artikel hebben? Help mij dan om dit artikel te delen met de knoppen hieronder. Je kan dit bericht op Facebook, Google-Plus of LinkedIn publiceren. Of je Twittert er over en je kan het zelfs naar iemand mailen. Alvast bedankt! Wil je me steunen bij het onderhouden van deze website en deze artikelen? Dat kan door fotospullen aan te schaffen bij Cameranu.nl. Als je dat doet via deze link kost jou dat niets meer en krijg ik een kleine commissie.
Fotocursussen, workshops en (gratis) fotografieprojecten vind je op www.heelhollandfotografeert.nl