Problemen bij macro-fotografie

Ik kreeg een bericht van Sandra. Ze was naar de vlindertuin geweest en had verschillende vlinders op de foto gezet. Eenmaal thuis was ze niet tevreden, heel veel foto’s waren welliswaar scherp, maar niet waar ze de scherpte wilde hebben. Lag dat aan de apparatuur of aan de fotograaf?
Sandra is zeker niet de enige fotograaf die dit overkomt. Ik hoor vaak van mensen die met macro aan de slag gaan en er dan achter komen dat de foto’s niet zijn geworden wat ze gedacht hadden. Hoe kan dat nu en hoe kan je dat (zoveel mogelijk) voorkomen? Ik ga er op in in dit artikel.

Als eerste heb ik aan Sandra gevraagd of ik de foto’s mocht bekijken waar ze niet tevreden over was. Ze stuurde enkele originelen op en ik kon daarmee goed kijken naar de scherpte én welke instellingen ze gebruikt had. Zoals ik al gedacht had uit haar beschrijving zat het ‘probleem’ in het gebruik van een te groot diafragma. Hieronder zie je één van de foto’s van Sandra:

Foto Sandra Nederlof. Nikon D5300, f/4,5 ISO 100, 1/50

Diafragma en scherpte-diepte

Maar het is wel erg makkelijk, zeggen dat het aan het diafragma ligt. Enige uitleg is dan wel nodig. Eigenlijk weten de meeste fotografen wel dat een groot diafragma (laag getal) je een kleine scherpte-diepte geeft. Maar wat fotografen vaak vergeten is dat de afstand misschien nog wel veel belangrijker is bij het krijgen van een bepaalde scherpte-diepte. Hoe dichter je bij een onderwerp gaat, hoe kleiner je scherpte-diepte wordt! Omdat je bij macro-fotografie erg dichtbij bent, is dit dus erg van belang.

Laat ik dat even in absolute getallen laten zien. Ik gebruik daarbij een programma, want ik kan dat natuurlijk ook niet uit mijn hoofd. Ik gebruik het programma DOFMaster. of de DOF calculator hier op mijn eigen website.

Stel, ik gebruik de camera van Sandra (een Nikon d5300). En ik gebruik de lens op 70mm met een diafragma van f/8. Als ik nu scherp stel op een onderwerp op 10 meter ver, dan is mijn scherpte-diepte 7,25 meter. Globaal gezegd is er 1/3 van die scherpte vóór je focuspunt en 2/3 daarachter.

Ga ik nu met dezelfde instellingen naar een onderwerp dat nog maar 1 meter ver weg is, dan wordt mijn scherpte-diepte een stuk kleiner. Nu is die nog maar 6 cm! Nog steeds ruim voldoende voor een insect.

Als ik vervolgens naar een afstand van 20 cm ga (een afstand die bij een macro zeker niet vreemd is). Ik gebruik nog steeds de 70mm en het diafragma van f/8. Mijn scherpte-diepte is dan nog maar 1,7 mm. Let op, 1,7 millimeter! Pak je lineaal er maar eens bij en kijk hoe groot, of beter gezegd hoe klein, dat is!

Je kan je voorstellen dat zelfs in het geval van een vlinder 1,7 mm niet erg veel is. Een kleine zuchtje wind of een kleine beweging van je camera en je focus ligt er compleet naast!

Nog even onder elkaar, Nikon D5300, 70mm, diafragma f/8
Onderwerp op 10 meter: 7,25 meter scherpte-diepte
Onderwerp op 1 meter: 6 cm scherpte-diepte
Onderwerp op 20 cm: 1,7 mm scherpte-diepte

Het eigenlijke probleem ligt dus niet bij het diafragma, maar bij de combinatie van het diafragma en de afstand tot het onderwerp.

Maar ja, je wil een macro-opname maken, Het is dus ook niet echt een optie om een vlinder vanaf 10 meter afstand te fotograferen. Afstand is dus eigenlijk geen optie. Dan blijft dus alleen nog maar variatie over in je diafragma.

We gaan weer even uit van dezelfde situatie, dus het onderwerp op 20cm afstand en de lens op 70mm. Wat geven de verschillende diafragma’s je dan qua scherpte-diepte?
f/2,8 -> 0,6 mm
f/4. -> 0,8 mm
f/5,6 -> 1,2 mm
f/8 -> 1,7 mm
f/11 -> 2,4 mm
f/16 -> 3,4 mm
f/22 -> 4,8 mm
f/32. -> 6,8 mm

Ok, dat is duidelijk. Een kleiner diafragma geeft je dus echt een grotere ‘speelruimte’, zeker bij macro-fotografie

Oplossing van het probleem levert een nieuw probleem op…

Niet echt vreemd in de fotografie. Als je aan een knopje draait, compenseert de camera dat ergens anders… Als je dus kiest voor een kleiner diafragma (hoger getal) om de juiste of in ieder geval een grotere scherpte-diepte te krijgen krijg je dus minder licht binnen. Dat moet je compenseren door de sluitertijd te verlengen óf de lichtgevoeligheid (ISO) te vergroten. Als je camera op een statief staat en je onderwerp helemaal stil staat, kan je kiezen voor een lange sluitertijd. Maar als je een vlinder op de foto zet, zal je toch wel graag een wat korte sluitertijd willen hanteren.

In dat geval moet de ISO omhoog. Nu weet ik dat veel fotografen niet graag hun ISO omhoog zetten vanwege de ruis die dat oplevert. In dit artikel over het gebruik van hoge ISO heb ik al eens laten zien dat dit gevoel niet altijd terecht is. Want wil je een foto die goed is qua scherpte met een beetje ruis of wil je een foto met weinig ruis die je uiteindelijk in de digitale prullenbak gooit?

Een foto van mijzelf. De ISO staat hier op 800 en het diafragma is f/8

En laten we even terug gaan naar de macro-foto van Sandra. Een verhoging van de ISO van 200 naar 400 had als resultaat gehad dat ze het diafragma kon wijzigen van f/8 naar f/11. Daarmee een scherpte-diepte kreeg van 2,4mm in plaats van 1,7mm. Nog steeds niet veel, maar misschien net genoeg. Had ze haar ISO naar 800 gezet, dan kon haar diafragma naar f/16 bij een gelijkblijvende sluitertijd en kreeg ze een scherpte-diepte van 3,4mm. In dit geval een verdubbeling! En ISO 800 is eigenlijk altijd goed te doen.

Kan je het nog op een andere manier oplossen?

Er zijn eigenlijk altijd meer oplossingen voor één probleem. Zo ook hier.
Het verkleinen van het diafragma zorgt er voor dat je minder licht binnen krijgt. Als je dat niet met ISO of sluitertijd op wil of kan lossen, dan moet je meer licht hebben. De simpele manier is om gewoon de vlinder te vangen en mee naar buiten te nemen waar er meer licht is. Of de mensen van de vlindertuin dat leuk vinden weet ik eigenlijk niet…
Maar je kan natuurlijk ook licht toevoegen. Je kan een flitser gebruiken!

Het gebruik van een flitser bij macrofotografie

een macro-lens met een ringflitser

Als je de pop-up flitser van je camera gebruikt dan kan dat natuurlijk. Het nadeel is wel dat je een ‘geflitste’ foto krijgt. Het licht komt van boven de lens en dat zorgt er vaak voor dat je een ‘platte’ foto krijgt en dat je een ‘lelijke’ schaduw krijgt. En je kan als je erg dichtbij zit zelfs last hebben van het feit dat de flits ‘over je onderwerp heen’ gaat. Als je dat dus wat mooier wil dan moet je in de buidel tasten. Je koopt dan een ringflitser. Een ringflitser is een flitser in de vorm van een cirkel die aan de voorkant van je lens wordt gezet. Het licht zit dus erg dicht bij het onderwerp en komt van voren, maar wel van alle kanten. Je krijgt dus een egale verlichting van je onderwerp.
Overigens zijn er tegenwoordig heel wat goedkopere oplossingen dan een flitser. Je kan nu ook kiezen voor een LED-ring flitser (wat dus eigenlijk geen flitser is, maar een licht).

Nog een oplossing, focusstacking

Een techniek die je eigenlijk alleen maar kan gebruiken bij stilstaande onderwerpen en je camera op statief. Je maakt dan meerdere opnames met dezelfde instellingen, maar je verlegt je scherpstelpunt (focuspunt) steeds een beetje verder. Later ga je deze opnames combineren in een programma (vaak wordt hiervoor Helion Focus voor gebruikt).

Oefenen met een stilstaand voorwerp

de vlieg was al dood, zat dus perfect stil om te oefenen.

Oefenen is sowieso een goede optie. Maar ik kan me ook goed voorstellen dat je je spullen meteen mee neemt naar een leuke plek. Maar geloof mij, neem de tijd en ga er eens thuis voor zitten. Pak je (macro)lens en een stilstaand voorwerp. Dat kan een speelgoeddier zijn, maar natuurlijk ook een dode vlieg zoals in de foto hiernaast. Kijk zelf eens wat er gebeurt als je het diafragma wijzigt. Tot welke ISO je kan gaan en wat het verschil is tussen met een statief fotograferen en uit de hand met een dergelijke scherpte-diepte.

Meer over macro-fotografie, onder andere hoe je van een ‘gewone’ lens een macro lens maakt, vind je in dit eerdere artikel.

Beter leren fotograferen
Wil je beter leren fotograferen? Eindelijk eens de foto maken die je wilt en de camera niet meer op de automaat gebruiken? Ik heb een geweldige online cursus voor je gemaakt. Een Online fotocursus met 21 ebooks met honderden voorbeeldfoto’s en ruim 5 uur aan duidelijke instructievideo’s. Op deze pagina staat je alle informatie over deze online cursus. Nadat je ingeschreven bent kan je direct beginnen én deze cursus volgen in je eigen tijd en eigen tempo en op je computer, tablet of mobiel.

Wil je op de hoogte blijven van nieuwe artikelen over fotografie? Schrijf je dan in via het formulier hieronder of via deze pagina op de website. Denk je dat je vrienden ook wat aan dit artikel hebben? Help mij dan om dit artikel te delen met de knoppen hieronder. Je kan dit bericht op Facebook, Google-Plus of LinkedIn publiceren. Of je Twittert er over en je kan het zelfs naar iemand mailen. Alvast bedankt! Wil je me steunen bij het onderhouden van deze website en deze artikelen? Dat kan door fotospullen aan te schaffen bij Cameranu.nl. Als je dat doet via deze link kost jou dat niets meer en krijg ik een kleine commissie.
Fotocursussen, workshops en (gratis) fotografieprojecten vind je op www.heelhollandfotografeert.nl