Grijsfilters voor lange sluitertijden, hoe en wat?

Stel je voor dat je wilt gaan werken met lange sluitertijden, wat heb je dan nodig?

Zoals ik al in mijn eerdere artikel schreef over lange sluitertijden heb je weinig nodig van extra spullen als je simpel start. Een camera en een statief is voldoende als er al weinig licht beschikbaar is (avond of nacht). Als je overdag gaat fotograferen heb je meer nodig. Omdat je het licht dan weg moet halen. Dat doe je met een ND (neutral density) oftewel grijsfilter.

Deze filters zijn grijs van kleur en houden daardoor wel licht tegen, maar geven in principe geen kleurzweem over je beeld. De kleuren blijven dus gelijk.

In dit artikel beschrijf ik welke opties er beschikbaar zijn. Zelf gebruik ik tegenwoordig zowel voor mijzelf als voor de workshops de NiSi filters waar ik een artikel over schreef.

Er zijn verschillende soorten grijsfilters (of ND filters), een overzicht met de voor- en nadelen:

De schroeffilters:

Deze schroef je direct op je lens. Je moet dus een filter hebben dat exact gelijk is aan de maat van je lens. Je kan het vergelijken met een UV filter.

Voordelen schroeffilters

• Goed verkrijgbaar en gemaakt door verschillende fabrikanten
• Te stapelen met andere filters (maar let op, te hard aanschroeven geeft je een grote kans dat je ze niet of moeilijk van elkaar af krijgt.)
• Klein, ze passen in een klein doosje in je cameratas.

Nadelen schroeffilters

• Als je lenzen hebt met verschillende diameters moet je met step-down ringen werken of meerdere diameters filters aanschaffen.
• Als je donkere grijsfliters gebruikt (10 stops), monteer je ze na het scherp stellen. Anders is het wel erg donker om door de zoeker te kijken. Bij veel camera’s kan je overigens wel goed met de liveview door dit filter heen kijken

Filterhoudersysteem:

Je schroeft een filterhouder op je lens en in deze houder kan je de (vierkante) filters schuiven.

Voordelen filterhoudersysteem

• Je kan de filters voor meerdere diameters lenzen gebruiken. Alleen de ring die de filterhouder met de lens vastzet varieert.
• Je kan makkelijk de filters inschuiven na het scherp stellen.
• Makkelijk om meerdere filters te ‘stapelen’.

Nadelen filterhoudersysteem

• Het is allemaal wat groter in gebruik, neemt dus meer plek in in de cameratas.
• Het glas is erg breekbaar en gevoelig voor krassen.

Het fader of variabel filter:

Oei, een vreemde eend in de bijt. En eentje die ik zeer afraad. Verderop leg ik uit waarom.

Keuzes maken

Je moet dus als eerste een keuze maken welke filters je wilt gaan gebruiken. Daarnaast zijn er ook verschillende fabrikanten die deze spullen leveren. Over het algemeen kan je zeggen dat een duurder systeem een beter systeem is. De goedkope filters willen nogal eens een kleurzweem geven aan je foto’s.

Hoeveel stops heb je nodig? En wat is een stop?

De grijsfilters houden licht tegen. Dat kan één stop zijn of maar liefst 10 stops. Eén stop is een halvering van de hoeveelheid licht. Hierdoor kan je je sluitertijd dus verdubbelen.

Stel voor dat je maximale sluitertijd die je overdag hebt 1/30 seconde is.

1 stop -> 1/15
2 stops -> 1/8
3 stops -> 1/4
4 stops -> 1/2
5 stops -> 1 seconde
6 stops -> 2 seconden
7 stops -> 4 seconden
8 stops -> 8 seconden
9 stops -> 15 seconden
10 stops -> 30 seconden

Met een 10 stops filter kan je dus van 1/30 naar 30 seconden sluitertijd!

De filters kan je aanschaffen in verschillende sterktes. Vaak is dit 1, 2, 3, 6 en 10 stops. verschillende fabrikanten gebruiken verschillende termen hoeveel stops er tegen wordt gehouden met het betreffende filter. B+W gebruikt de termen 101, 102, 103, 106 en 110.

NiSi gebruikt de termen ND4 (2 stops), ND8 (3 stops), ND16 (4 stops) en ND1000 (10 stops). Ook kan een fabrikant een 1 stop een 0,3 noemen. 2 stops is dan 0,6 en 3 stops 0,9.

TIP: Je ziet, verwarrend, dus kijk altijd even goed welke filters je aanschaft!

Een 10 stops is een prima filter voor overdag, maar aan het einde van de dag kan dit wel eens teveel zijn. Dan is een 6 stops filter weer fijn. Als je het helemaal goed wilt doen, neem je verschillen filters waarbij je meerdere combinaties kan maken qua filtersterkte.

Een bijzonder ND filter, het fader of variabel filter.

Dit is echt een bijzondere. Dit fader filter (of variabel filter) heeft namelijk een variabele sterkte. Dit wordt gedaan door twee polarisatiefilters te stapelen in één filter. Door te draaien wordt het beeld donkerder. Dit kan echter een behoorlijk nadeel opleveren, het kruis…
Je ziet dan echt een kruis in beeld, en dat kruis, dat komt door die twee gestapelde polarisatiefilters…

DAT IS DAN OOK DE REDEN WAAROM IK DIT FILTER AFRAAD!

Als je teveel licht weg neemt met een korte brandpuntsafstand (dus een groothoek), zie je het kruis in beeld. Dit kan je weer wegnemen door het fader minder sterk te zetten of door meer in te zoomen met je lens.

Grof gezegd kan je zeggen dat je dit filter als volgt kan gebruiken bij een cropcamera:

12 mm 3 stops
15 mm 4 stops
18 mm 5 stops
24 mm 6 stops
35 mm 7 stops
50 mm 8 stops
100 mm9 stops

Bij een fullframe camera is het als volgt:

12 mm 2 stops
15 mm 3 stops
18 mm 4 stops
24 mm 5 stops
35 mm 6 stops
50 mm 7 stops
100 mm 8 stops

Je ziet dat een fader filter beperkt is als je veel groothoek fotografeert. En aangezien je bij dit soort foto’s juist extreem vaak een groothoek gebruikt is dat niet handig. Daarom heeft mijn voorkeur om grijsfilters met een vaste waarde te gebruiken. Sterker nog, ik zou het variabel filter sterk afraden (ook al lijkt het een goedkope oplossing)…

Wat gebruik ik zelf?

Ik heb ze allemaal (gehad). Ben goedkoop begonnen om het eens uit te proberen. Als snel merk je echter dat in dit geval goedkoop duurkoop is. De goedkope filters die ik had gaven een vervelende kleurzweem en waren ook niet overel even goed gecoat. Daardoor kreeg ik bij langere sluitertijden vervelende effecten. Het fader filter gaf me te snel het kruis effect en dus ben ik overgestapt op de schroeffilters. Toch is hier het echte nadeel van dat je ze er op moet schroeven na het scherp stellen. Je kan hierdoor wel eens per ongeluk aan je focus zitten waardoor het resultaat jammer is…

Dus ben ik uiteindelijk na diverse omzwervingen gekomen bij de ’dure’ oplossing. Ik gebruik de filters van NiSi (waarom ik die gebruik beschrijf ik in dit artikel). Naast de filterhouder die je nodig hebt om deze filters te monteren op je camera heb ik zowel de 10 stopper en een 5 of 6 stops filter. Als ik ze combineer ga ik naar 15 of 16 stops. Als ik wil kan ik overdag dan een sluitertijd halen van 15 minuten.

Workshop lange sluitertijden

Regelmatig organiseer ik een geheel verzorgde workshop lange sluitertijden hier in Zeeland. Tijdens die workshop kan je overigens zonder extra kosten gebruik maken van de NiSi filters die ik gebruik. Een geweldige manier dus om zonder direct al dure spullen aan te schaffen toch te zien hoe dat werkt. Gedurende de workshop gaan we diep in op de theorie en de praktijk van het werken met lange sluitertijden.